Kjære Olav, her får du Reiserapport august -99:
Fortell om en tur du gjorde i ferien din
eller Loven Vest for Litlos
Del I: Utanomsnakk, sa Bøygen
Da eg tvertimot berre var ein liten gut og såleis eit harmonisk menneske og vaks opp utanfor Odda, bygde han Far hytte på Hildalsstølen. Den gongen skulle slikt ikkje koste noko, og aldri seinare heller for Far min, og det var eit blodslit av tømmerhogst til gamle Sagi som gjekk på vasskraft og krisematerial frå krigen og løypestrenging og mursteinsbering og dugnadskøyring med sju bønder med hest og slede til og frå og fram. Slik var det i '55. Og alle brørne mine måtte hjelpe til. Mens eg var berre minst og for liten eg. Til og med for lett til å sitje på planken og lese gamle Det Beste mens Far handhøvla kvistvridd furu til golvplank bord for bord. Og det var berre bra. For det var Far som sto med æra da hytta sto ferdig med golv inni. Du blir ikkje Mann i Norge før du har bygd ditt eige hus! Slik var det i '55. Slik er det kanskje enno? Eller finst det alternativ?
Treng vi alternativ? Sidan brukte vi hytta ofte. Vi måtte gå sjølvsagt, stigen opp Hildalsberget, som er ein del av det som eingong var pilgrimsvegen til det heilage krusifikset i Røldal eller vidare til Telemark for usæle sjeler med andre ting i tankane. Målt i høgde over havet er skilnaden ikkje stort meir enn 600 meter, så når ein var blitt stor gut og det var lite lønt å sutre meir, gjekk turen opp greit på halvannan time. Fortare ned, sjølvsagt. Men dei større brørne heldt alltid forspranget i registrert rekordtid, enda eg vaks og sprang alt eg kunne.
Det er mange år sidan no. Geitesprang ned bratte lier ville vere livsfarleg på gamle bein i dag. Berre tenk på lårhalsen, for eksempel. Derfor, når eg i tankane enno kan gå min barndoms stig til støls, meter for meter, steg for steg, stein for stein, er det alltid oppover. Over Telemyr (alltid nygrøfta, med rumpetroll der du hoppar over), Skitsvell (alltid isete om vinteren), Brurastol (der brura og hesten kvilte, gravid kanskje, på veg til krisegifting i Røldal den tid dei ikkje hadde prest i Odda), tungt opp. Tungt opp Stokkakleiv langs mosegamal attgløymd hoggen stein og halvrotne strangar (alltid pause der, sjå pent utover, sitje roleg og ikke ramle utfor), lik gjerdet opp til Jogarden og grinda der, dessverre ned igjen til Gatnaskil (der vegen deler seg som han skal), krypande Maurabrekko over Brekkehaugen opp til Skorvene (drikke det kjølege vatnet og kjenne brisen svalnar). I Smisdalen sparkar du enno lett opp slagg frå myrmalm under lyngen, forbi Sagi som no arbeidlaus står og sig i hop attmed fossen sin, Budeiehølen, Steinhjarta i si berghylle, Bruhaugen med si bru, og du er nesten framme, berre siste stykket langs elva. Slik Hemingway drog på sin fisketur, kan eg berre late att augene når eg ikkje får sove og gå denne stigen i tankane, steg for steg. Eg sovnar aldri av det, men om eg likevel til slutt ser på klokka, har det gått akkurat halvannan time.
Slik er det i VR. Om eg no går den verkelege stigen i dag, førti år seinare, er det mangt og mye som ikkje stemmer. Skogen er heilt feil, for eksempel. Der det før var eit utsyn skapt til å setje støkk i pysete austlendingar på besøk med høgdeskrekk, går du no i ein tunnel under tunge lauvtrekroner.
Og denne forferdelege grana! Ikkje berre han Jo'an's og arbeidslaget hans, men også vi små blei kommandert ut gruppert i skuleklassar og einsatsgrupper ein gong i året på skogplanting. Slik gjorde dei oss medskuldige i raseringa av Vestlandet. No står juletreskogane der i liene og kan aldri hoggast. For grana kveler graset, og no er det granrøtene åleine som held jord frå utvasking. Utvasking, ja. Dette er Vervarslinga for Vestlandet. Siste tretti døgn. Høgg du no, reiser siste rest av jord og er tapt for alltid. Ingen ting kan vekse der meir.
Og frost kan fritt sprenge stein. Ras var vi vane med. Ras er greit nok, det veit du korleis ser ut, det har du sett på teve, snøras i Odda for eksempel, det i '93. Men veit du at ras luktar? Veit du korleis ras luktar? Eingong ned Hildalsberget i eit forferdeleg uver og skodda sto som ein vegg framfor, lukta det brått ras. Vi gjekk ikkje lenger i reine skodda, ho var jamnblanda med steinstøv. Noe forferdeleg hadde akkurat skjedd der framme. Inni der ein stad. Men kva? Eldstebror min vera som ein ulv. Så sprang vi - . Enno i dag kan eg tilfeldig gå forbi eit puslete hoggeri, og ein liten eim knust stein er nok til at angsten frå den gong i barndomen er der, høgg til.
Men det var ikkje berre Hildalsberget, ikke berre tur til hytta. Vi gjekk på tur ifrå hytta og. Da var det kanskje ikkje så mange alternativ. Terrenget styrer Vestlandsturar; det måtte helst bli langsetter og innover dalen. Denne Hildalsdalen tøyer seg mot vest nordvest, og løfter seg i trappesteg mot det som bak alle blånar omsider skal bli til Hardangervidda. Først er det paddeflatt og heiter Storemyr og har blitt dyrka opp til fellesbeite for over tjue år sida. Men enno ikkje når eg let att augene. Så kjem vesle Skitarbrekko der kyrne syntest det røynte på, Instestølen der det berre er fire små sel, og så i sving mot høgre der du kryssar Strifalli ned frå Strifallsbotnen i vest kjem verkeleg første trinn opp forbi Dyrfoss. Da eg var liten trudde eg dei sa Dørfoss, for fossen heng som eit breitt forheng over kanten, og bak det forhenget er det ei dør og bak den døra sit det eit troll. Men ingen trudde på meg da heller. Derfor sit trollet der enno og kan ikkje komme ut.
Så flatar dalen ut igjen og heiter Storebotnen. Den er stor og brei og duvande i landskapet. Steinhytto er berre ein stor stein der det passar å ha pause, innunder om det regner, Trehytto er berre to rotne stokkar etter det som kanskje eingong var det. Men da har bjørka sagt farvel og gråfjella reiser seg på begge sider, meir og meir, og klemmer seg innpå deg. Til dalen sluttar brått, tvert av, i ein flat frontvegg fire hundre meter rett til vers. Ingen veg vidare, trur du. Men ser du nøyare etter, ser du at berre øvste halvdelen er verkeleg absolutt loddrett. Og meir enn det, i høgd med denne overgangen fossar det ut ein kvit foss frå høgre bildekant. Ser du det? Ser du bildet? Da må det vere ein åpning gjennom der, ei kløft, ein utveg. Og det er det. Dette er det andre trinnet i trappa og heiter Kvannskorbakken.
Den kunne vere fæl og farleg vinter og vår, dit noen har plassert påska. Eingong mista eg nesten Far min slik: Det hadde seg slik at skaren låg så knallhard det året, spesielt i skuggen øvst innunder berget, mens Kvannskorfossen gjekk åpen og dundrande nedanfor i isjuvet sitt. Eg var berre heimom på ferie, Far var sprek nok i 70-åra, og det er på heimtur i frå Orravatni at dei dumme gamle rundslitne treskia hans glid da vi stiltrar oss over det kritiske punktet. Han fell men legg seg flat så friksjonen stansar han såvidt. Han løfter ei hand og glid straks ein kvartmeter til mot fossen. Han prøver ein fot og det same skjer igjen. Han kan ikke røre seg. Han er hjelpelaus. Han er sjanselaus. Eg ser ned på han og ser brått at han er jo ein liten gammal mann! Så hakkar eg steg for steg fotfeste i snøen, kjem meg på nedsida og får omsider banka stavar og ski gjennom skarelaget så han får feste til å stablast opp. "Dette fortel vi aldri til mor di", var det einaste han sa, og vi gjekk heim, og han skreiv kryptisk i hytteboka om gamle kallstratten som byrja å bli mjo i knea. Og vi fortalde det aldri, og mor er ein-og-nitti no og må aldri få lese dette.
Har du blitt stor gut og greier Kvannskorbakken, får du bli med inn i sjølve Høkjebotnen. Den er slett ikkje så flat, og Tverrelvi kan vere stri å vasse over og så bitande kald om knea! Så kjem det tredje trinnet i trappa, bergskorene langs stryka opp til Orravatni. Du er sliten og den vegen er slett ikkje bygd for folk. Nokon stig finn du aldri over svaberga. Aldri trur eg ha gått akkurat same ruta opp eller ned. Likevel, du kjem fram, over ryggen til sist, og vatnet ligg endeleg framfor deg, magisk blinkande. Det skal visstnok vere stor fisk der, Ranndolf kom eingong langt seinare heim med ein to-kilos tjuvfiska aure i sekken, men akkurat det gir du blanke faen i der du velter deg overende i lyngen og er minst men har likevel fullt krav på din del av nista andre har bore. Fins det Kvikklunsj, kanskje? Ånei, du, ikkje i min barndom, ikkje. Men vi klaga ikkje, for vi visste ikkje betre. Det skal visstnok vere eit Orravatn til, rett innafor og berre femti meter høgare, men det gir du enda meir faen i for ikkje ein meter til. Så det skal gå mange år og du har fått kviser før du får sett at det faktisk er sant.
Og det ligg ei verd og ventar bak begge Orravatni også.
Men den får du aldri sett, for no har vi brukt både tre eller fire timar på vegen, og pause må vi berre ha, og vi må jo heim igjen til hytta også, før kvelden. Slik er dagsturar drepande deterministiske.
Så eg kom aldri lenger enn til Orravatni.
Likevel. Eg var berre minst. Men det fanst store og sterke gutar og nesten vaksne menn. Menn som var Menn. Så ein påskekveld, det hadde blitt mørkt, kjem Laffen Oppedal og to til, til støls på ski og har gått heilt frå Litlos på ein dag. Litlos, kva var det? Langt bak Orravatni ein stad der aust låg der eit Litlos. Eit Litlos der Menn som var Menn kunne gå til eller frå som dei ville. Om ikkje på ein dag og ei halv natt, dei færraste kunne det, sjølv på ski og strålande skareføre. Likevel. Så fanst det eit Litlos, og eg smakte på ordet og gløymde det aldri.
Sjølv om eg reiste frå Odda straks sjansen var der i '67. Og aldri såg meg tilbake.
Mange år seinare, i Trondheimen, der jærbuen Yngvar lærte oss andre å spela på hest og all den synd som der høyrer til, ikkje minst på gamlekafeen på Leangen, der dei måtte ha ein ekstra mann tilsett berre til å tørke dogg av rutene kvar gong oddsen og spenninga passerte sveittepunktet for Dahls pilsner øl. Der, mange år seinare, dukkar dette ordet opp. "Litlos?", seier han. "He du kje vore på Litlos? Adle he då vore på Litlos." Eg spør kvifor adle har det. "Fordi det e einaste plassen på heila viddo der di sele øl." Eg spør korleis adle kjem seg dit. "Å du lyte gå. Men du kan komma ifrå sør eller ifrå nord, eller ifrå aust te og me." Da sver eg ein stille, evig og heilag eid for meg sjølv: Eg skal aldri setje min fot i dette Litlos før den dagen eg rid rett inn med solnedgang i ryggen ifrå Vest. Noja, rid og rid. Men du skjønar poenget.
Mange år seinare, det har blitt '99 og eg femtiåring og bestefar, men enda har det aldri blitt tid. Til å styre eige liv, for eksempel. Som da eg var liten gut er det dei andre, dei vaksne, som bestemmer og seier seinare, kanskje. Ein gong. NTNU seier lag eksamen og sensur da, og tidsfristar og søknaden må signerast av fakultetsdirektøren som er reist på ferie. Og sluttrapport. Og kontinuasjonseksamen i august. Sjølvsagt har du krav på ferie, lille venn, alle har da det, men det må bli seinare, kanskje. Ein gong. Og så er det den store og herlege og varleg innfløkte familien spreidd ut over fire generasjonar med alle sine skilsmisser og søskenkjærleik i alle variantar. Og alle har sine behov og ønske og krav i kompatible og inkompatible kombinasjonar. Og ferieplanar distribuert over og utover familiehytter, land og utland, blir både eit rebusløp og ein kabal. Der eg er jokeren. Det er greit å vere joker. Alt går greit til slutt. Kjekt med jokeren, som fyller ut og passar til alt.
Men eg likar det engelske "wild card" betre. Tenk deg meg i baren: "Lady, I'm the Wild Card. Just call me .. Some play it hard to get. I play it hard to want". Du kjenner den? Men kvar kjem slike absurde uttrykksbehov ifrå? Trykket av familie; der er så mange forventningar, forventningar med liten f og med stor F. Det er eit trykk som bygger seg opp og bygger seg opp over tid, som til slutt skaper allergi. Eg har fått forventnings-allergi! Om du syns det høyrest sjukt ut, unn meg da litt terapi! Eg må berre ut og puste litt. Eg må berre ha ei lita ferieveke som er berre min ferie. Som er berre det eg vil. Men kva i all verda er det eg vil? Med livet mitt? Med ferien min?
Lang pause; gå gjerne ein tur i kjøleskapet her.
Da slår det meg: Eg vil jo til Litlos.
Tida er inne. No. Eller aldri.
Da får det bli no. Eg tar fram kartet. Gjer det, du og! Gjerne Statens Kartverk Hardanger-Vidda Vest 1:100 000. Ekvidistanse, Contour interval, Ekvidistanz 20 m. Misvisning (Declination) 1993, relativt rutenettnord. 1EW. Avtar årlig 0,1E, seier Cappelens Kart- og Reisehåndbøker. Og sjå: Mellom Tyssevassbu i nord og Middalsbu i sør, frå der landet blir avhogd av fjorden i vest og til Litlos i aust, ligg eit land der ingen Den Norske Turistforening med T-maling i spann eller andre autoritetar har spunne sitt nett eller sett sin fot.Dette er Landet Vest for Litlos.
Sterke krefter trugar dette Landet. Lengselen etter Litlos er ei sterk kraft. Enkelte med større ressursar og sterkare drifter måtte berre svikte til slutt, i allianse med ukjente makter og motiv varda dei seg veg like inn og sette midtvegs sitt eige hus og kalla det Tyssevassbu. Slik vart Landet delt og halvert mot det det var i min barndom. Og illegal oddaslask er no observert snikande i lendet og i sprett frå stein til stein; etter dei ligg eit dryss av uautoriserte raude T-ar utover. DNT er sturen og sur og likar det ikkje. Men slik er det klart at Tida og Utviklinga vil etter kvart male dette Landet i filler. Men ikkje enno.
Dette er Landet Vest for Litlos. Kva Lov gjeld der?
Det er på tide å finne ut. Det er berre eit par problem: (Fylg med, fylg med. No vert det spanande!)
Del II: Verdt å Vente på
Det er berre eit par problem: Tida er det eine. Så viser det seg at det berre er å gi litt faen i jobben, og ei ledig blå veke klarnar etter kvart fram så blank og fin: Nr. 31, 2. - 8. august. Det andre er verre, det heiter Ryggen og har vore vrang sidan påske. Kven kan bere sekk utan rygg? Kven kan stå moralsk oppreist utan rygg? Sjukmelding og kiropraktikk og ein muskelterapeut som lykkeleg finn professor Olesens punkt under venstre fotsåle hjelper jo. Men så sender isjiasen atter ilbod nedi høgrefoten igjen, og aktiverer faenskapen til å låse muskulaturen buntvis på nye frontar. Noen seier psyken sit i hjernen. Andre har det i hjartet. Dette er slike idiotar som aldri har hatt isjias. Vi veit den sit i ryggen: Er ryggen god er allting godt. Utan rygg er du ingen vertebrat, du er eit kjenslemessig blautdyr utan evne til anna enn dvask drift i straumane.
Sukk. Tre veker til avgang. Eg tar fram "Et Liv i bevegelse" Nr. 6 og slår opp på midtsidene 8 til 9, Korsryggøvelser, som skal "utføres med 5-10 repetisjoner. Holdes i 2-5 sek." - "Å, køyr", hadde Morset sagt. Eg nølar heller lengre og blar. Der er Trening av magemuskler også. Trening av lår og setemuskler. Uttøyning av korsrygg, lår, rygg, hofte og sete. Brystryggøvelser. Uttøyninger for brystryggen. Eg visste ikkje eg hadde bryst i ryggen men no verker det. Nakke og skulderøvelser / tøyninger. Uttøyninger for nakken. Uttøyninger for skuldre og armer. Styrke ankler Tøye legger. Jotakk, eg tar heile pakka, men tre av kvar får vere nok i første omgang. Det tar nesten ein time og gjer tildels noe så inni verkelevete vondt. Fordelen med å la vere å trene er at du får så stor framgang når du sluttar å la vere. Men du må slutte å la vere kvar einaste dag, og auke på etter kvart.
Og så var det ryggsekken: Telt, sovepose, underlag, skift, regntøy, lue for nullføre?, mat for seks døgn, mat!, bestikk, nødutstyr, solkrem?, gassprimus, kokekar, fiskeutstyr og stang, det ballar fort på seg! Kart, kompass, kamera?, skisseblokk? Badevekta viser aldri i livet om det går. Så er det ut med alt, riv av all unødig emballasje, resten i småplast, tell opp antall tørk, dropp kamera og bruk heller eigne auger. Prøv igjen. Lag nye sjekklister. Til slutt er vekta pint ned til 13,5 kilo, som burde gi plass til inntil ein halvkilo ferskmat inkludert 4 skiver brød per dag. Lag så ny planliste over sjekklistene. Planlegging er ganske moro etter kvart. Kanskje vi skulle nøye oss med det? Og heller rusle med blyantstump over kartet? Raidadai.
Men så er dagen der, D-dag minus 2, da 680 kilometer rullar unna i leigd Rent-a-Wreck Ford Fiesta modell '86. Symbolikken er djup og utvald; på kjøretøy skal godtfolk kjennast. Det går greit, sjølv om det ned frå Fossli kronglar seg til med bussar og bobilar og svineri. Hadde Opsethen vore frå Hordaland, hadde det gått ein time fortare frå Øvre Eidfjord til Odda den dagen.
Men Låtefossen vaskar støv og sorger vekk. Det går grusveg like fram til hytta no. Det er greit nok, Hildalsberget kjenner du jo frå før, i søvne, det kan vi hoppe over. Ved bomstasjonen luter gamle Sagi enno i si sorg. Lås opp. Lås igjen. Snart er vi der. Fager kveldssol smiler.
D-dag minus 1 går med, til innkjøring av turstøvlane, blir solbrent bakpå leggene, og ompakking for siste gong. Og enda ein gong. Ute susar elva rundt tunet.
D-dag er mandag 2. august 1999, start 07.31. Første etappe kjenner du jo frå før, Storemyr ligg gul og nyslått, i aust skuggar Nordre Krossfonnuten med Fossbekk hengande utover stupkanten. Eingong klatra vi to ned der i ungdommeleg overmot. Eg veit du ikkje har gløymt. Du veit eg ikkje har gløymt. Det er ikkje meir å seie.
Kort stopp og strekk ved Instestølen, sekken er svintung, men vel balansert. Det gjeld å halde seg vel balansert. I dei djupgrøne bakkane bak husa rende vi eingong ut på påskeskare så hard at da bror min, flaksande, mista bakkekontakten, var det ikkje lyd i han etter landing. Etter ei tid gjekk eg bort til han. "Slo du deg?" spør eg. Han giddar ikkje svare. "Ikkje tull da," seier eg og pirkar i han med staven. Det hjelper heller ikkje. Han kan vere så infamt irriterande teit av og til! Da kjem omsider mor hesblesande opptil, utan at det heller hjelper det minste. "Spring heim etter far," ropar ho. "Spring heim etter far!" mens ho prøver halde han varm. Eg er kanskje 9 år der eg spring heim etter Far, beinflyg Storemyr på ski så snø og sveitte og seine etterløypingar skvett til side. Springe heim etter Far. Der er det endeleg, og eg ropar Far! Der er det ingen; han har gått sin eigen tur, i skogen. Eg spring etter, ut i skogen og ropar Far! Som ein ropar i skogen får ein svar. Men skogen seier ingenting den dagen. Dei neste timane hugsar eg ingenting av. Tre timar seinare har likevel noen funne dei og fått han på skikjelke til hytta og han kastar endeleg opp og blir køyrd med hest og slede til Låte og ambulanse vidare og får ligge på sjukehuset ei heil veke og ha hjernerystelse.
Imens har eg alt kome fram mot Dyrfoss, svelger gamle nederlag og pustar straks lettare, over kvitstrima Strifallsbekker mellom bjørkene, går på opp lia langs fossen. Sløret over døra heng enno tynt så tidleg på dagen, før snøsmeltinga er slått på for fullt. Trollet der inne lengtar.
I Storebotnen byrjar sola alt å steike. Det er på høg tid å slå på gruinga før Kvannskorbakken. Og han er faktisk så bratt som i blinde. Men elles ikkje heilt som før, noen har sprengt ut åpning gjennom ura under og der er hakka ut stig i sikk og sakk i grasgrusen oppover. Oppover og oppover. Dette lyt vere nytt, her rasar jo is og stein kvar vår og viskar ut det meste etter kvart.
Likevel, da eg omsider er oppe, sig ut av stroppene på hylla over fossebrølet og ser utover, slår det meg plutseleg at dette er i grunnen nok. "No har du jo vist det du skulle," seier eg. "No kan du gå heim." Likevel finn eg meg snart att langt inni Høkjebotnen, på veg vidare. Livet er full av likevel.
Du kjenner jo berga opp til Orravatni. Men ikkje kor varm sola er i dag, kor sekken gneg. Noen har prøvd seg med litt T-raud tagging her og der, eg finn likevel fram. Og vatnet ligg på på plassen sin som det skal. Eg kryssar ei fonn eg ikkje kan minnast for å komme over til inste enden. Der renn også elva inn som ho skal, men bortanfor strekker ein uvant flat grasvoll seg ut, ein strålande teltplass, den einaste faktisk i dette fjellet om du vil prøve banke ned ein plugg. Det er god plass der mellom gule kampesteinar, men det støkk da to ringmurar etter inntilbygde steinbuer brått stig fram. Du er ikkje den første. Aldri den første.
Ei lita regnsky heng høfleg og ventar til teltet er oppe og alt er på plass, så kjem den og trommar forsiktig på duken. Ute på vatnet flyt ein Andersdupp. Det fins ikkje fisk her lenger. Det er litt surt. I eit anfall av ansvar har fabrikkane nede i Odda sponsa helikopterfrakt av store sekker steinkalk som no ligg plastpløsande i elva innover, utan å ta på seg noe prinsipielt naturlegvis. Så blir det kanskje ny utsetting om noen år.
Ryggen er bra, men ikkje det militære underlaget. Halv fem heng ein gul måne over Ruklebotnen, det er ekko og bitande kaldt. Halv seks kokar kaffevatnet utan å gå ut av soveposen. Eg rullar stille Gullsnitt medan rosenfingra lys omsider kryp fram over fjerne snøfonner. Så står sola opp og eg gjer det same.
Og Dag 2 er i gang, første dag i det ukjente. Først mot nord: Der skal Langevatnet ligge på 1190 m bakom Øvre Orravatnet, som sluttar inst mot ein loddrett og opphakka vegg. Da eg om sider har krabba rundt over vestre fjellryggen ser eg at det er feil, eg kunne følgd dalen likevel, for det går ei brei kløft igjennom. Det er derfor det heiter Smytte her. Dette draget gjennom bergryggen er til å smette gjennom, ikkje minst for villrein på flukt for hujande steinalderjegarar over isen, utan å ane kva som ventar dei i skjul bak oppmurte bogastille i kløfta.
Eg hujar ikkje, men går fram på kanten ut mot vatnet. På begge sider stuper bratte fonner uti og blir blå i djupet. Vatnet er grønt. Landet er svært knudrete i dag, men eg finn til slutt eit sauetrakk opp over knausen til høgre og kjem dermed såpass høgt ut at eg kan skrå neste fonn ned mot ei slags strand langs austsida nordover. Sidan går det lettare, over ur og snø, vekslande.
Men Langevatnet er langt. Midtvegs slepper eg taket i stranda og rundar oppover Langerusti mot aust. Fjerne kraftliner blir verande der nord i det fjerne. Den minste motbakke blir så tydeleg med sekken tungt over akslene. Lurt å starte så tidleg før dagen blir for varm.
For det blir den etter kvart. Det går opp og det går ned mellom skurvefjell og ur og småvatn og snø. Midt på dagen pausar eg innunder Grytenutane, ligg langflat ein time og viftar med tærne og sovnar nesten. Da kjenner eg brått noen ser på meg, slår opp augene og ser rakt opp i ein musvåk krinsande over på urørlege venger i store svingar. Etter som han blir og blir, er det på tide å gå, berre ta på seg støvlane først.
Langt på dag prøvesklir eg ned ei fonn for eg skal ned likevel. Det viser seg at farten blir mye større enn tenkt, eg kjører hælane i bakken, men det hjelper lite, berre snøspruten står, til ut på flata der eg kjører inn i ura, gjennomvåt. Den stopplengda gjer meg tankefull, pluss det at det viser seg å vere feil dal. Men den neste er den rette. Der trillar eg bratt ned til Breidabu ved elva si. Langt nok for i dag!
Ein grøn flekk blant ville fjell, for første gong i dag finn eg vekster som stikk meir enn to centimeter over bakken. Fint å få opp teltet her. Alle hus er elles rivne og brent og plassen rydda i NVE-stil etter anleggstida. Det betyr det er lett å finne ved til eit bål, dumme meg som trudde det ville vere tørrvier på vestvidda, kjekt å spare på gassen med middag på eit bål. Gud veit kor lenge ein slik liten gassprimustank kan vare?
Berre hengebrua heng enda igjen over Breidåni; ei absurd kvadratisk ramme med loddrette fire meter høge stigar over bakken i kvar ende. Det gjekk greit å klatre, men det var så smalt mellom stolpane at sekken kilte seg fast, eg måtte opp på tåspiss i utoverheng for å sleppe gjennom og ut på brua. Ei bru som skapt for trapesartistar, tenker eg mens maten koker.
Det er ei elv som skapt for fiske, tenker eg, med store kulpar og små stryk. Men fisk er her ikkje, ikkje eit vak å sjå. Jo, der er det endeleg eitt! Eg kastar, perfekt, treffer midt i ringane, og der sit han! I omtrent ti sekund sat han på, så vart han borte, og sidan aldri meir å sjå, eller andre fisk. Den var nok stor! Jaja, tenker eg, du har likevel fått ditt i dag, du har fått din dag, i solnedgangen som er til å grine av. Så gjer eg det i staden.
Og vaknar til Dag 3, i det ukjente, atter før sola og det blir atter tid til kaffe og morgonrøyk i posen før ho kjem med fingrane sine, varleg. Dei knudrete hamrane ned mot Nybuvatna ser skremmande ut med koter i kryss på kartet. Igjen må eg prøve å gå ryggene der det er lengst imellom, det er plass til så mange tverrvende stup og gjel under tjuemetersintervallet. "Contour interval," tenker eg. "Fuck you, contour interval." Ruta skrår difor mot nordaust i dag, rundt Såto, men godt innpå. Så blir det motbakkar igjen, og seigt, men det går slett ikkje verst. Over ryggen blir det ei og anna ur, men eg dansar lett over; ligg alltid eit mentalt steg føre, aldri vent på balansen, du er alt forbi før den lause steinen vippar. Det er som å sykle, barndommens balansekunster blir aldri glømt.
Innimellom er det skrå svaberg, og eg skal akkurat til å tenke hei, her er det vått, der skal ein trø varsamt for da kan det vere glatt, men rekk aldri så langt, for føtene forsvinn under meg og eg stuper sidelengs og sekken treffer berget med ein dump smell og hodet med ein lysare lyd.
Det gjorde visstnok svært vondt med det same, eg er litt usikker der, men eg rullar meg berre over rygg og kviler hodet ut i snøfonna. Det kjøler, det klarnar, og verda kjem på plass og opp blir opp og ned blir ned. Det er i grunnen godt å ligge slik litt. Så løfter eg hodet og ser. Forundra ser eg snøen raud av blod, i droplemønster utover. Å? Da må det vere mitt? Eg tar meg til hodet og det er blod her og det er blod her, og i håret, og i augnekroken, og flekker til T-skjorta, den med "todo bajo el sol", ikkje så mye, men overalt. Da må det være hol i dette hodet mitt, men kvar? Det er plent umulig å finne ut, nedisa som det er. Eg hadde trengt eit speil! Men det fins ikkje i sekken, det fanst ikkje på sjekklista. Seks dagars skjeggstubb står det på planen, så kven faen dreg med speil?
Det er berre eit lite kutt der høgre tinning møter augnebrynet, og det sluttar godt og vel etterkvart berre eg sluttar fingre med det. Begge auger ser også likt no. Det er på tide å rusle vidare.
Eg blir kanskje dradd vel tidleg mot dalen til venstre, så da eg brått frampå kammen ser dammen for enden av Håvardsvatnet reise seg femti meter i veret i lys betong, er eg alt kommen litt for lågt til å krysse over. Det er dumt, men det blir for fristande å trille ned og krysse innunder, fordi eg syns eg skimtar ein vakker veg opp langs lia i sola på andre sida dammen. Her i skuggen på sørsida er det derimot mye meire snø, og brattare ned enn eg trudde, og eg har blitt så merkverdig forsiktig, kravlar over det uttørka elvefaret under betongen til slutt.
Og i krabbegir oppigjen på andre sida dalen, stigen var ikkje rare greiene likevel. Grusveg og pause på toppen, får pusten igjen, farvel til Nybuvatnet, Håvardsvatnet strekker seg endelaust mot aust. Det er ei heilt anna og rikare verd dette, nordsida, solsida, med gras og lyng og eksotiske greier.
Eg er igrunnen lei den arktiske veglause ødemarka. Det er nok no. Eg kunne også tenkt meg sett eit anna menneske igjen. Derfor gleder eg meg stort over å vere komen hit. For herifrå skal det vere raudmerka løype, like til Litlos. Og slike løyper blir reine riksvegar i august, dette har eg høyrt av folk som har vandra Vidda, full av vandringsfolk som blir så hyggelege, i shorts og knapt nok behå når sola steiker som i dag. Og med glimt i auget når dei møter eksotiske vandringsmenn. Som kanskje ikkje har så mye størkna blod i håret. Eg prøver med ein kaldtvannsvask, såret sprekk opp og byrjar blø igjen, eit gnagsårplaster får det til å slutte. Elegant.
Så viser det seg at desse slaskane i Odda kommune sjølvsagt har lurt meg trill rundt. Sjå Friluftskart ODDA Målestokk 1:50 000, Ekv. 20 meter. Utgitt 1994 av Odda kommune. Sjå den feite raude streken dei har lagt alt frå Mågeli i vest nordom vatna og utover kartkanten i aust! Bløff! For langs Håvardsvatnet fins det ikkje meire stig enn det fire mus har tusla til, det fins ikkje ein varde, det fins ikkje eit raudmerke. Det siste er forresten greit nok her Vest for Litlos; Ruklekongen straffe den som T-taggar dette Landet!
For det er greit å gå likevel. Men øde og folketomt, og ofte vondt å vite om ein må opp over hamrane eller om det går an å klemme seg rundt dei nede ved stranda. Og varmt no ut på dagen. Og langt.
For eg kan ikkje dy meg når det gjeld desse Oddakartslaskane, eg må sjekke vadet dei har teikna inn mellom Nedre Nonskards og Håvards vatn. Det er som eg har fått mistanke om, det fins heller ikkje, det er eit femti meter breitt sund, på det grunnaste skrånar botnen ned over meteren, så halvannan så langt eg kan sjå, da står to tredjepartar av sundet igjen. No er det eit fritt land å svømme i, det kunne vore moro å drukne seg her, "then sue the bastards, " tenker eg. Men i staden tar eg røykepause og luftar tær. Og lyset er så sterkt at eg sjølv utan briller kan lese småskrifta på baksida: "Du som bruker av kartet oppfordres til å sende melding om eventuelle feil eller ønsker for kommende revidering av kartet til: Odda kommune, Miljøkontoret, Boks 53, 5751 Odda." Takke faen for det når dei alt har fått lagt løgna si inn på Cappelens veikart 2 Med Nye Veinummer, Sør-Norge Nord. 1:325 000 Bil- og turistkart. Ruklekongen straffe den.
Så i staden blir det æresrunde rundt denne Nonskardsbukta, eg svingar austover igjen og går rett på ei svær elv mellom Nonskardsvatna, leitar langs kanten, finn endeleg ein stad der eg skimtar store kampesteinar nedi straumen, dreg pusten og tar fart, satsar alt og spring frå stein til stein og er over før elvestraumen har fått tak i meg, våt til godt over knea. Ha! Så skrår eg opp lia under Børvehallsnuten, og der, endeleg, går eg rett inn i hovudløypa frå Tyssevassbu. Eg er i dei raude T-ars land. Som planlagt. Det er faktisk godt dobbelt så fort å gå her, skikkeleg stig, skikkeleg varding, ingen tvil å slåss med heile tida. Strake vegen mot aust, mot aust, mot Litlos. Ikkje langt igjen no.
Men det er langt og det skyar over. Kolsvarte sig dei inn frå nordaust. Når dei første dråpane kjem nordom Oddvyrevatnet er det likevel knapt såpass at eg giddar fiske fram den ubrukte regnjakka. Til slutt gjer eg det, da har det blitt Sledalen som er svært våt av smeltevatn og duskregn, og eg finn ly innunder ein stor stein og lagar kakao. For eg har dumt nok glømt rosiner og søtsaker, Kvikklunsj for eksempel viste seg ubrukeleg og smelta i sekken, så når blodsukkeret søkk utover dagen har eg lite å justere med. Rett-i-koppen sjokolade er bra da, med to av dagens maksimalt fire stykke brød.
Mens vatnet kokar opp sjekkar eg kartmappa der eg la i ein femhundrekroning saman med Fiskeravgift '99 for å spare vekta av lommebok. For det nyttar ikkje komme pengelaus til Sivilisasjonen og Turistforeningens Hus. Der er det dyrt har eg høyrt, ikkje minst for uorganiserte einstøingar utan medlemsskap. Pengane er der ikkje.
Da kjem det eit menneske langs stigen frå Tyssevassbu, den første eg ser på tre døgn, i shorts og ransel i regnet. Han er solbrun og halvgammal og stansar og talar oddamål og ser skeptisk ut og seier og du holder deg i telt inni her. Tunga mi har blitt så tjukk og eg leitar etter ord, vennlege ord, men den har vore ute av bruk så lenge. "Llitlos?" får eg fram. "Ja, no kan du se dit, hailt herifra," og han peikar ut to prikkar i fjella fjernt bak Kollsvatnet. Så hiver han seg brått rundt og seier: "Nai, eg må hiva meg rundt og rekka ølet så står og vente." Og trillar alt han kan ned mot vadet over Sledalselvi og blir borte. Har eg blod i hår og skjegg enno, da? Eg reiser meg for å rope etter han, men trakkar i farten på hanken så kakaokoppen veltar. Det var dagens rasjon.
Så blir det ei enkel rett-i-koppen blomkålssuppe i staden, den har sin eigen smak i duskregnet. Kunne eg ha bedt han be meg med på ein øl, om eg hadde hatt orda, da? Det kunne eg nok, og han hadde nok sprunge fortare da. Kva har eg på Litlos å gjere no, utan pengar? Kvar har det blitt av pengane? Det slår meg at eg i alle fall tenkte på å legge dei i kartmappa, og skreiv det med store bokstavar på siste sjekk-lappen som eg ikkje fann i farten den morgonen om D-dagen. Javel. Eingong skulle eg til Litlos.
Da vil Fornuften ha eit ord i laget, mumlar først om Fjellvettreglar og meld i fra hvor du går. Og deretter meir høgrøysta at kanskje finns det enno menneske som står meg såpass nær at dei vil sakne meg etter eit par tre veker og kanskje melde frå, og da vil det vere greit for leitemannskapa og etterverda å få vite at jau, han kom da fram til Litlos.
Så går eg dit da, for å melde frå. Litlos er ein heilsadistisk stad for den som har gnagsår langs Kollsvatnet. Du ser det og ser det heile tida, og trur du er snart der, men vegen varer og varer og det er alltid berre eit par kilometer til. Langsamt blir husa på Litlos større. Etter kvart kjem sola fram igjen. Ho er sterk i dag, ei sterk kraft. Eg har ho beint i ryggen når eg entrar tunet i frå Vest.
Der er det tjukt av folk. Ingen ensar meg. Inne må eg stå i kø ved ei ekte ekspedisjonsluke, Gutte Klubben Grei av begge kjønn driv høglytt sjøldigging i bølgjer frå den røykfrie peisestova. Så blir det min tur, og det sit ei ung jente der og eg anar ikkje kva eg skal seie, så derfor seier eg det berre som det er. Og ho ser ikkje opp eingong, seier utan pengar går det like greit med giro, da kan du få signere her, fyll inn kontonummeret ditt her, du har vel det, så er det greit. Var det noe meire enn den ølen du skulle ha? Eg lyg glatt at sjølsagt har eg kontonummeret, let att augene og håpar handa og ryggmargen tryllar fram dei tala som er blåst ut av hjernen. Trur ikkje det blei så mange siffer feil. Sorry, i så fall, Litlos, de har adressa mi også.
Det har samla seg mye folk langs skråningen mot inngangen. Dei tøyer ut og kjatrar Hadlaskard og skvalder. Når eg kjem ut på trappa med ølflaska i neven blir det drypp stille. Dei ser opp. Dei stirer.
Eg står der roleg. Flaska ligg tung og kjøleg i handa.
Det er sterkt. Til slutt blir stilla for sterk, ein blauthjerna austlending greier ikkje presset lenger og slenger ut: "Harru gått langt etter den øllen, eller?"
"Jah." Seier eg. "Tre døgn."
(Fylg med, fylg med. No vert det spanande!)
Del III: Vegen Heim og Tilbake
Ein øl og ein dusj med girogebyr kosta 65 kroner. Så snur eg ryggen til Litlos og set kursen tilbake mot Vest. Slepa langs Kollsvatnet går radig unna. Ved oset set eg teltet opp. Sola har gått ned.
Din sofaslask framfor teven! Det fins ikkje det ølet i verda verdt å vente på! Gå dit. Grabb det.
Neste morgon er vi våte, teltet og eg, av morgondoggen som ligg tungt. Dis over elvedeltaet. Bergvio brusar frå Koll.
Morgonsola er lat og sein og teltet vil aldri bli tørt denne Dag 4 så eg pakkar det vått og vandrar opp Sledalen som ligg der lys og tørrare no. Mellom Sledalsvatnet og Oddvyre kryssar eg igjen det umerkeleg Store Vannskillet, grensa mellom Øst- og Vestland, mellom Borte og Heime. Eg skal heim no. Ingen andre er ute, merkaløypa er like lang tilbake som fram og får meg til å kjenne meg gammal. Såpass gammal at da eg finn ei solid merkestikke i bjørk frå sist vinter, tar eg den med til stav. Plutseleg har eg fått slik uvant lyst til å komme heim i live, og med lårhalsen intakt. Med den i handa skjer eg ned fra løypa mot elva mellom Nonskardsvatna. No skal den kryssast trygt og forsiktig.
Det går sjølvsagt heilt feil. Den strie straumen feier staven unna, føtene glepp også, eg kastar meg framover mot ein tørr stein. Og landar på magen, våt oppunder armane. Men sekken er tørr, endatil tobakken i baklomma, såvidt.
Til straff for eigen dumskap går eg ein surklande kilometer, før eg stansar og vrir opp plagg for plagg. Det vil tørke igjen på kroppen i dette veret. Kuttar ein snarveg vest mot Håvardsvatnet der eg er godt kjent no, kunne gjerne ta på meg å merke stig der om det var behov for det. Ein kvit motorbåt legg ut fra dammen i vest. Ein halvtime seinare passerer dei nedanfor der eg går i god fart, full av store og små orange vestar som vinkar forundra. Eg helsar nådig tilbake.
Frå dammen og vidare ned vestover langs Nybuvatni blir det likevel tydeleg stig. Det er det verste med desse Oddakartslaskane, du kan ikkje eingong stole på at dei alltid tar feil. Først er det nesten reine vegen, meterbrei i lia bortover, som den eg trudde eg såg da eg kom langs Såto dagen før. Etterkvart blir den meir moderat. Eg matpausar ved ei bukt mellom vatna og tørkar nesten sokkane ferdig før stigen og eg stikk til fjells vestover Matskorhæ.
Om sekken enn har minka, er motbakke framleis motbakke. Og eg er brått tilbake blant ville vestfjell, landet grånar til, vegetasjonen tar slutt og dermed stigen, ein og annan dobbeltstein kan gå for varde her og der, men dei fleste har istida sjølv sett opp, ein amatør-T hist og pist viser likevel ein veg. Greiast er det å halde den store kraftlina ein halv kilometer i sør. Oppe på høgda ser eg så det stig eit eige lys frå ville stup der framme, der landet ramlar tusen meter rett ned i Ringedalsvatnet.
Men eg skal ikkje dit, eg skal heim, mot sør, og bøyer derfor av der landet åpnar seg så fristande ned igjen mot dalen med vatna, mot Nibbehøl, alt for tidleg viser det seg, burde heller venta dit kraftlina deler seg og følgd den, må klatre gjel og gå tilbake opp til høgre og rundt og er nokså sliten da eg endeleg kjem ned i nest siste bukta og berre har den vesle tangen igjen å krysse.
Den vesle tangen er ein femti meter loddrett vegg som reiser seg rakt opp av vatnet og tøyer seg så langt eg kan sjå nordover lia mot Nibbenuten. Det er til å grine av.
Men det er ikkje dagen for det. "God dag, Bøyg," seier eg, "så møttest vi til slutt." Men Bøyg svarar ikkje, så eg får god tid, til ein røyk, til å spekulere og studere. Oppover lia blir veggen lågare, heller ned mot tjue meter. Bortanfor der kraftlina stuper over den grå ryggen tøyer ei snøfonn seg halvveges opp langs veggen. Det kan ikkje vere så loddrett, da? Og vidare ovanfor, er det ikkje ein skugge som av sprekker og stein? Det er eit stykke dit, men verdt å gå.
Slik er det, snøfonna gir godt fotfeste, utan den var kanskje vegen stengt, resten grei klatring sjølv med sekk. Eg er over! På andre sida er det sjølvsagt like langt ned og verre å finne veg, men fine skorer å krysse seg fram i ned til Nibbehøl. Endeleg: Der er eit hus. Der er ein dam. Og ein stor komite av sau kjem brækande og saltsjuke i mot. Eg vrenger sekken av. Det er nok for i dag.
Sola står i vest over Folgefonna, vinden er frisk her den tronge dalkløfta med dei lange vatna åpnar seg og knudrar seg til mot stupa, mot havet. Klestørken er ypperleg, eg strør telt og sokkar ut over berget straks sauene har gitt meg opp og gått med vonbotne bjøller mot andre beitemarker.
Som alltid elles der NVE har grasselert er det lett å plukke ved til eit bål. Eg sluker Gutta på Turs frysetørka lyse lapskaus rett fra gryta når den har putra seg ferdig, og pustar ikkje før den er tom.
Neste morgon ved Nibbehøl Dag 5 har eg ei ny oppfinning klar. Det er ikkje berre dette militære underlaget som gjer nettene så korte, det er ikkje berre det kalde morgonlyset, det er denne soveposen også. Det er naturstridig å sove i ein pose for alle oss som regulerer temperaturen i søvne ved å vifte med tærne og stikke dei fritt fram forbi dyna. Det er da i halskroken du treng eit teppe, eller einkvan? Og kven sprellar vel meir med armar enn med bein om natta, så posen må vere vidast oppe? Det er jo heilt naturstridig. Svaret er enkelt: Lag ein sovepose som er åpen i begge endar. Multi purpose.
Lys til sinns over morgonsola og denne tanken set eg strake kursen over dammen med betongtrapp opp og ned og bråstopp i berget på andre sida. Eg må forbi Rypehalsen, det ser ulendt ut og atter blir det å gå over ryggen. Snø og stein igjen går greit, eg treffer rett på Langvassbu på andre sida, og går den lange betongdammen mot vest. Midt på stansar eg. Fjernt i sør ser eg heimste enden av Langevatnet, med Smytte som eit lysande og lokkande søkk i berget. Skal eg dit i dag?
Ein merka stig stikk av over Einseten, den gir eg blaffen i. Eg rundar berre knausane og set kursen sørover, langs vestsida av vatnet denne gongen. Det er åpnare her så lenge eg held meg i høgda, men elles same smeltevatnet, ur og stein og same snø. Sola er hard i dag. Innover mot Langvasshallene blir det brattare og eg blir etter kvart pressa ned mot stranda, som blir smalare og smalare. Det er lite triveleg, kjem eg ikkje eingong forbi neset til Båsvikane? Da svarar det eit lite sauetrakk i bakken, og eg veit det vil vere veg rundt.
Men dei siste lange fonnene inst langs vatnet mot Smytte er mye brattare på denne sida, og skikkeleg stupande djupt ned i djupet, det ser eg tydeleg no. Det hadde nok gått, men eg har blitt så underleg opphengt i dette med livet, no på heimveg. Pysa. Så er det enno tidleg dag, eg er sprek, og har så langt lurt meg unna og rundt alt som heiter topp og nut. Vesle Dyranut på 1444 m burde vere eit passe mål. Slik lurer eg meg sjøl til å forlate Langevatnet og dei nifse fonnene der, og svingar vest opp den tronge Båsdalen i staden. Det er først bratt, så blir det betre. Eit stykke inn før dei islagte småvatna svingar eg av for at det ikkje skal bli for tungt opp. I staden blir det å skrå opp ei jamn fonn på godt og vel kilometeren, det tar på å skli litt for kvart steget, å gå skeivt heile tida, sola stikk gjennom solbrillene, må legge på meir solkrem og eg kjenner eg har hovna opp i ansiktet og det blør litt i dei djupt sprukne leppene. Som ein kokt polarforskar, tenker eg, og tar sikte på ein bergrabbe i horisonten der det ligg ein liten rullestein til merke.
Den blir etter kvart større. Da eg er heilt framme og vrenger sekken av, står det jaggu ein raud T på steinen. Eg har nådd den merka løypa i fra Mosdalen og er nesten oppe. Det er ei trøyst at slaskane har lagt den feil på kartet, så varden kjem på motsett side. Derfrå ser eg atter kjente fjell brått så nær, men Strifallsnuten har blitt så liten og kort i nakken. Ni år var eg da storebror lurte meg med på ski dit, og heimturen så bakglatt lang at eg gret da mor kom og møtte oss. "Frå Ruklekongen til Stridfallsnuten, me helsar alle til Kjetillguten," skreiv bonde Ivar, far til Gjøa og Mikkel og Oddmund Heim-i-Garden, i minneboka mi da, og sidan har han hatt ei slik grenselaus og grunnlaus tru på meg, ein gong kom han endatil og ville gje meg sjølve ervefela da hans eigne musikalske ungar overfylte huset med gitar og trekkspel og spas. No er han dårleg til beins og sit berre inne på Hildal og vil ikkje gå ut meir. For verda er ikkje lenger slik der ute som når han let att augene.
Og atter slike dalar, sjølvsagt, Sjausetedalen inn til Kvanntjønn rett under beina, Hildalsdalen der heime bortanfor. Folgefonna strekker som alltid ryggen langs horisonten, med Oddadalen og Sørfjorden som eit halvnifst gufs av skugge på hitsida. Som alltid. Skuggar frå barndommen; det verkar etterpåtenkt.
Snauberget vidare står fullt av rullestein og småvardar, det er nesten komisk kor det sleng ein tilfeldig T her og der på noen få av dei, eg følgjer retningen til det endeleg går nedover og fonnene blir fleire. Da ligg Øvre Orravatnet like under. Det er nesten som å koma heim. Men berre nesten, for dagen har blitt lang nok og eg riggar teltet på min gamle plass ved steinbuene. Det er liksom så lenge sidan eg la ut herifrå og skulle til Litlos, så ung og dum eg var den gongen.
Neste morgon, Dag 6, går siste kafferesten med til soloppgang. Sidan somlar eg det eg kan utover formiddagen, luftar sovepose, tørkar yttertelt og innertelt og vrenger det og gjer det reint og pakkar det klart for neste sesong. Det er ingenting som hastar, siste etappen er kort og lett, og det er noe som held meg igjen. Er det noe å grue seg for der framme?
Klokka elleve er eg på veg, og oppdagar fort at det er uvant å gå så mye nedover heile tida, det tar på leggene og støvlane verkar for store, føtene glir litt. Det blir ein lang pause på toppen før eg omsider stavrar ned Kvannskorbakken. Storebotnen er som alltid. Det går også smått ned bakkane langs Dyrfoss, for såre bein er verre enn når du går oppover. Trollet derinne er fullstendig stille. Kva skal det bety?
Ved Instestølen har det alt blitt langt på dag. Det er tull å plage seg sjølv slik, eg har da i det minste Vaselin i sekken og kan prøve stelle beina, og koke kakao sjølv om det er slutt på kaffen for primusgassen varer enda. Og sola følgjer meg kvar eg går.
Da kjem det eit stort følgje på tur innover og dei stansar og pratar. Det vil seie det er ein brunbrend gammal mann med plirande auger som pratar, dei andre står som hestar i regnet i sola, og han nyt lenge at han kjenner igjen meg men eg ikkje han. Til slutt er det likevel berre Kalle Mæland og eg må handhelse på kona Hjørdis også som er tynn og alvorleg bak brillene. Det tar meg litt tid å bla bakover, for dei leigde seg inn på Hildal noen år sist på femtitalet, og det er lenge sidan. Og han var da ein gammal mann og tynnhåra alt den gongen? Så hugsar eg brått sonen Arne som måtte ha bank støtt, og som var så lagleg til det, for han var eit par år yngre enn meg. Arne er ikkje med, men faren prøver fleire gonger presentere dottera Herborg som er her, men berre står der stor og lys og stille med blonde fletter som ho skulle til å synge Wagner. Men ho gjer ikkje det og namnet seier meg ingen ting.
Før etter dei har gått vidare, da brått: Jo'an's står nede bak nordsida av fjoset og slaktar sau, småfull som vanleg. Og det er alltid like spennande for oss ungane, som skal haldast unna når det er slakting, men det er sjølvsagt uråd. Skrotten er opphengt og blir langsamt avkledd og naken, men handa er ustø i dag og skjer hol og Jo'an's skal dessutan prøve å banne mindre enn elles med alle desse ungane rundt. Vesle Herborg Mæland er sjølvsagt også med, men er minst og ung og dum og toppen eit par år gammal, og dansar og kvitrar og spør og spør. Da tek Jo'an's til slutt ein neve ver-ballar, ein retteleg stor pikk tek han, legg i gråpapir, gir til Herborg og seier blidt: "Spring heim te mor di med detta, du. Så får ho det ho treng og så har de til middag." Og vesle Herborg dansar glad tvers over enga til det vesle huset dei hyrer borte ved riksvegen. Det går to minutt, så ser vi mora kjem ut og går ned til elva med eitkvart i handa. Herborg kjem ikkje tilbake.
Slik er Loven Vest for Litlos. Var det da, Herborg? Var det da du slutta spørje slutta danse? Har du stått der stor og stille i snart førti år? Og kan ikkje komme ut?
Når eg rundar morenekanten ser eg eit stort følgje i det fjerne, langt bortved heimste enden av dei nygrøne Storemyr-flatene.
Det er Dei Store Gutane. Det er Dei Store Gutane frå dengong. Der er Mikkel Hildal som alltid var fire år eldre og storebror til Gjøa, og Reidar Eikemo som kanskje var den sprekaste av Eikemobrørne og fleire til som eg gudskjelov heller ikkje kjenner att med det same. Dei har fire kløvhestar og skal over Vidda, heilt inn til Besså på ei veke!
Eg er berre meg som går dei i møte.
Det er mye folk der, mange skal berre seie farvel, mange skal berre sjå på, Gjøa og Egil Torheim og Brynhild og Vigleik frå Heng skal følgje reia inn til første overnatting ved Orravatnet og snu der. Og eg kjenner etter kvart igjen mange, men det er alltid fleire som kjenner igjen meg.
For eksempel Reidar Eikemo som også kjem bort og presenterer seg og handhelsar. Eg spør om dei skal om Litlos. Det ordet gjer han kraftig irritert, det er som å trykke rett på feil knapp. Det er eit ord han tydeleg ønsker ut av ordlista, han har alt lenge sidan stroke det av kartet sitt. Kaldt spør han kva noen skulle ha å gjere der. Spakt spør eg om løypa, da, da? "Om du no greier følgje med," seier han, og leksar kjapt opp Nordre Blåvatnet, Svartenuten, eller var det berre Svartenutbui han meinte, Juklevasselvi skal både følgjast og kryssast, Oddvyrevarden, den einaste namnetagginga oddingar har sett på Vidda. Belebotn, det mytiske Belebotn. Så snur han ryggen til og går før eg får spurd om ikkje beinvegen frå Oddvyre til Belebotn nett er gamle Hardingslepa forbi Litlos? Dumt i grunnen, for han har sjølvsagt rett.
Hestane tek det heile heilt med ro og kosar seg med graset. Tre er ekte fjordingar, den fjerde av same skap men meir suspekt og sjokoladebrun. Så får dei kløvene på og står bundne. Den blakkaste drøymer seg bort og gløymer det, får panikk når han skal kaste litt på fakset og hodet heng igjen, rykker til så den store høysvansen han er festa til skurar bortover, ein nifs lyd, til ein lang slåp med briller spring innpå hesten sin, grip tak og slår han med knytta neve rett i ansiktet. Da roar han seg, og seier unnskyld. Eg er berre ein hest, som gløymde eg er kaldblods.
Slik er Loven Vest for Litlos.
Mikkel er ikkje kaldblods. Dette er hans dag og han skin. Augo lyser, i blikket speglar alt vidda seg. Mora var det vakraste som blømde i Ulvik, på Hakestad, og han arva henne. Som svartlugga ungdom summa alle jentene rundt, og la seg flate straks han såg på dei, enda han berre smilte og var seg sjølv. Den som berre kunne vore det! No er Mikkel kvit i håret, kvitare enn tennene, men luggen er like tett. Og augo lyser der han dreg på seg lange vadmålsbukser og tek langstav i hand. Fire gonger lyt dei føre hestane i kryssing over elva inn til Orravatni. Det er heimabrugg i kløvene og kanskje har det smakt godt alt. Dette er hans dag, hans draum, og det har tatt år å kome hit. Slik det ofte gjer med slike draumar. Først i fjor fekk dei kløvja seg inn til Kvannskorbakken, han sjølv sjette, og gravi hesteveg opp, og Olav Sveinsgjerd stilte med dynamitt på baklomma og sprengde veg gjennom ura. No er endeleg dagen. Til Besså med hest og kløv.
Omsider kjem dei seg i veg. Eg står og står og ser og ser etter dei til hestar og patriarkar har blitt som små prikkar borte over sletta, med sitt haremsharang av attenårs hestegalne ungjenter.
Så tuslar eg heim. Sårbeint. Svært sårbeint. Men i blikket kviler gjenskinn av stein. Og is. Og eld.
(Slutt)
Du kan gå no.
Kjetill kjetill.oestgaard@chembio.ntnu.no